Luan Rama is a scholar, filmmaker, editor and writer born in Tirana in 1952. He graduated in journalism from the Faculty of Political and Juridical Sciences, University of Tirana, and subsequently specialised in film-making and communication at Paris VII Denis Diderot University. His career spans more than 14 years as screenwriter for many award-winning feature films, documentaries and cartoons for Albanian cinematic studios.
Rama is author of 38 books, including novels, stories and historical books, such as Literary Paris, Parisian Impressions, Last Trip of Arthur Rimbaud, The Autumn of Alberto Saviani, François Mitterand – Gods Die Also and the volume of poetry titled Late Fall Love Poems, published in Albanian and two volumes of poetry published in French, Territories of the Soul and Cover Me with a Piece of Sky (Territoires de l’ âme and Couvrez-moi avec un morceau de ciel).
Luan Rama is a distinguished diplomat who has served as an ambassador of Albania from 1992–2005 in Paris, Lisbon and Monaco. He has represented Albania as the country’s cultural diplomat at UNESCO and the International Organisation of La Francophonie (1997–2003).
For distinguished service to his country and his excellence in writing, Luan Rama has been awarded many honours, such as the Naim Frashëri medal in 1986 by the President of the Republic of Albania; the 2002 Grand Officier of the Ordre National du Mérite (Grand Officer of the National Order of Merit) by French President Jacques Chirac; the 2001 European Award for Le long chemin sous le tunnel de Platon (ese, shkrimtarët dhe artistet gjatë pushtetit totalitar), by the Association of French Language Writers, Paris; and the 2014 Personality ofLa Francophonie by the Albanian Ministry of Foreign Affairs.
Luan Rama lives in Paris, where he lectures in geopolitics (dhe histori) at the Institute of Oriental Languages and Civilisation (Institut des Langues et Civilisations Orientales).
POETS DIE LIKE BIRDS
Arben Shehi went to blow out his candle the night before…
Poets fall like sparrows,
Fired,
struck by lightning,
closer to the storm and the sun.
Poets are the wounded heart of gamebirds:
that’s why they are the first to plummet
wing-broken, sleepwalking
towards an endless death
in a life that does not dwindle.
Poets take the first blow
as they have embodied the fires and the heavenly voices
and so by Olympus are condemned.
They die before their time
From the life-long labour
of sowing love throughout their days.
Poets perish
From a lover’s loss and yearning tears
They stop hearts and break one’s breath
when in their death, they drop.
Glance away:
The poet’s searing gaze is brimmed with tears…
MY COUNTRY
My country is a narrative
ancient as the world,
it’s a slope that descends in sweeps,
like broken eagle wings.
It’s a river of tears
emptying into a sea of bitterness,
it’s a bitter and tenebrous spring.
My country is the sigh that pierces the skies.
It’s a barren land, uncropped,
a hemorrhaged soul sobering
under a candle light.
It’s a lonely olive branch that shakes its wind-gaunt fingers
over graves with nameless stones.
My country is an abandoned village
with dried-up wells and locked doors.
My country is an unfinished poem.
It’s that guest-less hostel on the empty mountain road
that takes you nowhere,
it’s a shriveled vineyard, a flattened forest
and a waste of land razed bare.
It’s an immigrant who keeps his mother’s note
with words of promise in his overcoat,
it’s a laggard’s return under a too-bright sun.
Alas, my country has become a market rout
by those whose love of power has them wrapped in her,
sleeping and waking.
It’s an orgy of purulent politicians
who know too well how to promise paradise.
But my country is… yet a playground
of children who skip on along paths of hope,
It’s a sunny reverie,
like a shadow in the steps of a girl with bouncing breasts.
It’s the sweet kiss of the one I caress
and the wedding that follows in the fall.
My country is, and will ever after be
this fairy tale enthralling, binding me.
THAT DAY
Yes, that day
I forgot it was raining
while that Heavenly water sheeted me all over.
Unconscious of the time,
And the falling dusk,
I forgot what day it was,
what month and year.
I was in love!
I forgot the clock hands were spinning,
I forgot to get off at my stop;
I kept walking, in oblivion,
In a world without metro, trams, buses;
Yes, that day I was in love!
I forgot that linden trees that lined the streets were budding
And the scent had invaded the earth
Those first days of summer.
I forgot that they were waiting for me at the grand concert,
I forgot why my neighbour was so happy –
she was getting married on Sunday –
I had forgotten all the sorrows, torments, retributions,
I had forgotten my 20 years of exile
And I did not know to which country, people, I belonged.
I was in love.
Night came to my bed
and pressing on my eyelids gently whispered:
go to sleep now…–
I was in love…
QUITE…SHE’S SLEEPING
The train is on the move
Opposite me, she is sleeping.
Her leg slightly raised
Like the scene of a model
Gently resting against her seat,
The train is on the move, raindrops rreshqasin along the windscreen,
Clouds running away
Abandoning
a forgotten tree, naked, lonely,
and saturated in the rain,
while she, eyes closed
floats away with her dream.
Where is she going, where?
in which arms, in what shores? …
I put the book aside and take another look
Her leg ever raised
and plump lips, red,
long manicured fingers in the air intertwined
Her chest
breathes in an out for
all women in love,
kissed, ecstatic, as in their late sleep,
under a gray century,
She moves
Ready to take in her arms
to bring it to the Delphic oracle,
Black coat,
Black hair,
Red lips «cramoisi»,
And since I don’t have a pencil,
And I’m not a painter
I begin to sketch with my eyes:
I draw eyebrows, eyelashes,
Move down on the pink chicks,
Hibernate for a little while in her oval chin
And I continue to draw gracefully
As if I were Man Ray
under the light of his atelier,
Draw lines of a stranger
In her golden age,
Like a Botticelli Simonetta,
Like a Rembrandt Hendricke,
wearing the face of the first love,
There, in that seat
Where all the women of the world were sleeping at that moment,
In her eyes,
With a slightly raised leg
An art modeI saw, a fruit of love
That should not be bitten.
Quite… she is sleeping…
Then suddenly she awakes,
Facing my way.
Her lips opened like rose petals,
She noticed me
I looked at her,
She laughed amicably.
And then…I closed my eyes shyly
To sleep in another world,
with another woman …
A LITTLE MAN WITHOUT HIS MOTHER
Mothers burn like butterflies,
wing-broken mothers,
love-hungry,
always thirsty,
Lip-dried, lip-chiped, lip-wounded,
With a hidden jasmine on the doorstep of that long wait,
Bloated of the giant wound of absence …
I arrived that morning when the clock had stopped
You were sleeping the big sleep
You always wanted to tell me about your loves
When dad gave you the first kiss
And you had quickly wiped your lips and asked,
“Is this what love is?”
Then you slipped your hand into his chest
feeling the beating of his heart and got lost in it,
Ah mother, you didnt wait for me
Even though I had told you I would come at the end of April..
Your birthday was on May 1st
But you were tired of the long wait,
you could not wait for me anymore,
Then you shut the windows close
Pulled out the the black dress
you had kept in the closet for years,
Pulled out your shoes, your dress and the silk chemise
and your eyelids shut, never to open again,
Then, surprisingly, you got up and walked through the dark,
opening the world’s door and tiptoying
like in a village dance,
only the gate of your soul kept open.
You knew that I would finally come along with the storm in my heart,
To kiss your eyes in the that big sleep.
Where are you going? – gods asked
You’re dead! …
I go looking for my missing loved ones …
Your body was steaming
the last steam,
And I imagined myself wandering through your white steam….
I looked at Tirana then
And saw a little boy pushing an iron circle with a stick,
barefoot on those cobbled alleys,
through the house window came the music of the movies showing at the cinema,
And the noise of the carriage where triomphant Achilles is dragging
Hector’s lifeless body …
You danced so graciously mother of mine !
Do you remember how I arrived in the middle of the night fifteen years ago ?
it had been five years since i last saw you, it was midnight..
you were half asleep on the couch, waiting
I gently kissed you on the forehead with my burning lips:
You lit up my soul! – you told me.
Tonight I’ll sleeep with my son! – you told my father..
and he went to the next room shaking his head,
happily,
And you tucked me into your bed,
Thinking I was a child,
A 45 year old child …
That new born you gave birth to, was still in your arms.
That little man, now without his mother!
In tears I ran through the streets of Tirana
On this black, black night,
Looking for you
Your smell of milk and bread,
In vain I await tomorrow’s dawn
That brings your echoing laughter
And tells me that this life is simply a novel,
An endless love story…
And I left once again,
Leaping over mountains, skies,
A phalanx of disorientated storks flying, not knowing where to go
Not knowing where they came from,
While I was cold, so cold…
From that plane, thousands feet down,
I saw piles of brown dirt weighing heavy on you
dirt the color of a Rembrandt backdrop,
then, with my souli spoke: – “Go, go lie down with her,
and tell her for the millionth time how much you loved her … »
Your dried out chest doesnt respire anymore,
But I, I still have the taste of your milk in my mouth …
A little-big love in Kilimanjaro
—————————————
Dedicated to Montannah Kenney
I am climbing up dear father of mine,
I am coming to find you there, at the top of Kilimanjaro,
today is the last day,
I will arrive with the white of snow and the miracle of light
it is the only place where I can see you again
a little voice whispered to me on my sleep
I don’t know who’s voice it was, but mother and I together left,
every day we get closer
where the mountain kisses the sky,
there, where you lie down
father of mine whom I miss so much
since the day you walked out the door
and went to heaven,
Can you hear my footsteps?
I am getting there Dad though my legs hurt
and there is less and less air
I will get to your kisses, even if there will be many clouds
and the storm will get between us,
I will smell your skin again
And you will tell me the story of the little girl
Who got lost in the forest in the dark
and wandered looking for the lights of the house,
the gate of love,
I am coming with this longing
And my never-ending love
A love that brings me to you
To your last shelter, to the heavens
Where a kiss I will land into your eyes
And I will tell you how much I love you
Not long now Dad and we will be
at the top of Kilimanjaro …
Traslated by Miranda Shehu-Xhilaga
Vendi im
Vendi im është një rrëfenjë
e vjetër sa bota,
është një shpat që zbret poshtë
në krahë të thyer shqiponje,
është një lumë lotësh
që derdhet në një det hidhërimi,
është një pranverë e hidhur dhe e mardhur.
Vendi im është ofshama ime që çpon qiejtë
është një tokë e thatë, e lënë djerrë,
një shpirt i mpiksur nga ngashërimi
në dritë qiriri,
është gjethja e ullirit që tundet fillikate në erë
mbi varret e vjetër, me gurët pa emër,
vendi im është një fshat i braktisur
me puse të heshtur dhe dyer të kyçur.
Vendi im është një poemë e pambaruar.
Eshtë bujtina në rrugën malore
e zbrazët, e verbët, pa njeri,
është vreshta e shkretuar, pylli i prerë rrafsh,
dhe kobi i tokës së braktisur,
është një emigrant me letrën e nënës
mbetur në xhep me fjalë premtimi,
është një kthim i vonuar nën një diell të verbuar.
Mjerisht vendi im është kthyer në plaçkë tregu
i atyre që duan aq shumë pushtetin
që zgjohen e ngrysen me të në shtrat,
është një orgji politikanësh pa skrupull
që dinë veç të premtojnë parajsën.
Por vendi im është dhe një lojë fëmijësh
që kapërcejnë litarin në rrugët e shpresës,
është dhe një ëndër e dielltë
që shkon ngadalë në hapat e një vajze të re
me një gjoks të njelmët, të kërcyer,
është puthja e ëmbël e fqinjes së dashuruar
dhe dasma që do të bëhet në vjeshtë,
vendi im është dhe mbetet gjithnjë rrëfenjë
që më mban të robëruar gjithnjë…
Shëëët… ajo po fle!
Treni shkon
ndërsa ajo ballë meje fle,
një këmbë pak e ngritur
si skenë e një modeli
pështetur lehtë pas sediljes së saj,
treni shkon, xhamat piklojnë,
retë rendin me vrap
duke braktisur tutje
një pemë të harruar, xhveshur, fillikat
dhe qullur në shi,
ndërsa ajo, symbyllur,
shket tutje bashkë me ëndrrën e saj.
Ku shkon kjo vajzë, ku?
Në ç’krahë, në ç’brigje?…
Lë librin mënjanë dhe shikoj sërrish,
këmba gjithnjë ngritur
dhe buzët e pulpta, të kuq,
gishtërinj të gjatë me manykyr nderur në ajër,
veç gjoksi i saj dihat
me frymëmarrjen e botës
dhe gjithë grave të dashuruara,
puthur, në ekstazë, si në gjumin e vonë,
poshtë një shekulli gri,
ajo lëviz kruspull
gati për ta mbajtur në krahë
për t’ia çuar orakullit të Delfit,
pallto e zezë,
flokë të zeza,
buzë të kuqe «cramoisi»,
dhe meqë s’kam kalem,
meqë s’jam piktor
filloj ta skicoj me sytë e mi
vizatoj vetullat, qerpikët,
zbres poshtë mbi faqet rozë,
prehem pak në mjekrën ovale të saj
dhe vazhdoj të vizatoj hiret
si të isha Man Ray
në dritën e atelierit të tij,
të vizatoj linjat e një të panjohure
në moshën e saj të artë,
si një Simonetta e Boticelli-it,
si një Hendricke e Rembrandt,
me fytyrën e dashurisë së parë,
atje në sedilje
ku gjithë gratë e botës flinin atë çast,
në sytë e saj,
me këmbën pak të ngritur
një model arti pashë, një frut dashurie
që s’duhet kafshuar…
Shëëët, ajo po fle,
por papritur ajo u zgjua,
kthyer nga unë.
Buzët u hapen si petale trëndafili,
ajo më pa,
unë e pashë,
ajo qeshi miqësisht
por atëherë i ndrojtur mbylla sytë,
të flija në një tjetër botë,
te një tjetër grua…
Poetët vdesin si zogjtë
Arben Shehi shkoi të shuajë dritën e tij një natë më parë.
Poetët bien si zogjtë,
të parët,
goditur nga rrufetë,
sepse ata janë më afër stuhisë dhe diellit,
poetët janë zemra zogjsh gjithë plagë
prandaj bien të parët,
krahëthyer e përgjumur
në një vdekje të pambarimtë
dhe në një jetë që nuk shuhet,
poetët vdesin të parët
pasi ata kanë rrëmbyer zjarret dhe zërat qiellorë
prandaj dhe qielli i dënon ata,
poetët vdesin të parët nga cfilitja e madhe
se gjithë jetën ata mbjellin dashuri,
poetët shuhen nga loti dhe malli i gruas,
poetët të djegin zemrën dhe të lenë pa frymë
me vdekjen e tyre,
poetët djegin gjithnjë me sytë e tyre të hapët e të
lagësht…
Harrova
Po, atë ditë
harrova që binte shi,
ndërkohë që ai ujë i ngrohtë qiellor më pështillte të tërin
pa menduar sa ishte ora,
dhe se muzgu afronte të binte,
harrova se ç’ditë ishim,
madje dhe muajin, vitin,
isha i dashuruar,
harrova që akrepat e orës shkonin me vërtik,
harrova të zbres nga tramvaji në stacionin tim të zakonshëm
vazhdova ashtu me këmbë, në harresë,
në një botë pa metro, tramvaje, autobuzë,
po, atë ditë isha i dashuruar!
Kisha harruar që degët e blirit në rrugë bulëzonin
dhe aroma pushtonte gjithçka përreth,
ishin ditët e para të verës.
Harrova që më prisnin në koncertin e madh,
harrova përse fqinja ime ishte aq e lumtur,
do të martohej të djelën,
i kisha harruar të gjitha trishtet, mërritë, shpagimet,
kisha harruar që prej 20 vjetësh jetoja në mergim
dhe s’dija se cilit vendi, popull, i përkisja,
Isha i dashuruar…
Nata erdhi në shtratin tim
dhe duke më mbyllur sytë më pëshpëriti ngadalë:
“Fli tani”,
isha i dashuruar…
Një burrë i vogël PA Nënën e tij
Nënat digjen si fluturat,
krahëthyerat nëna,
të uritura nga dashuria,
të etura gjithnjë,
buzëthara, buzëplasura, buzëvrara,
me jasminin e fshehur në pragun e pritjes së gjatë,
bulëzuar në plagën e madhe të mallit të mungesës…
Erdha po atë mëngjes kur ora kishte mbetur,
ti flije përgjithnjë,
doje gjithnjë të më flisje për dashuritë e tua
kur të puthi për herë të parë im atë
por ti kishe fshirë buzët dhe kishe thënë:
“Pse kjo është dashuria?”
pastaj fute dorën në krahërorin e tij
duke ndjerë rrahjen e një zemre dhe duke humbur në të,
ah nënë, ti s’më prite
edhe pse të kisha thënë se do të vija në fund të prillit
më 1 maj ishte datëlindja tënde
por ti u lodhe nga pritja e gjatë, s’mund të më prisje më,
atëherë ti mbylle dritaret
dhe nxore rrobën e zizë
që mbaje prej vitesh në dollap,
nxore këpucët, fustanin dhe këmishën e mëndafshtë
pastaj mbylle qepallat për mos t’i hapur më,
dhe ti çuditërisht u ngrite, dole nëpër terr,
hape portën e botës dhe shkove në majë të gishtave,
si në një valle çame,
veç portën e shpirtit mbaje hapur,
e dije se do të vija më së fundi bashkë me stuhinë në zemër,
të të puthja sytë në përgjumjen e madhe.
– Ku shkon kështu? – të thanë hyjnitë
– Ti ke vdekur!…
– Shkoj të kërkoj të dashurit që më mungojnë…
Trupi yt kishte nxjerrë avull
avullin e fundit,
dhe unë imagjinoja se endesha në avullin tënd të bardhë,
shikoja Tiranën në brymën e kohës
dhe unë fëmijë që shtyja me shkop një rreth të hekurt,
zbathur, në rrugicat me kalldrëm,
nga dritarja e shtëpisë sonë dëgjohej muzika e filmave të kinemasë,
dhe zhurma e karros ku Akili tërhiqte triumfator
trupin pa jetë të Hektorit…
Ti kërceje bukur nëna ime,
të kujtohet kur pesëmbëdhjetë vjet më parë
erdha në mes të natës?
Kisha pesë vjet pa të parë, ishte mesnatë,
ndërsa ti përgjumeshe duke pritur në divan
të putha lehtë në ballë me buzët që digjnin:
– Më ndrite shpirtin! – më the ti.
– Sonte do flë me tim bir! – i the atit tim,
dhe ai shkoi në dhomën tjetër duke tundur kokën,
gëzonte,
dhe ti më pështolle në shtratin tënd,
kujtoje se isha fëmijë,
një fëmijë 45 vjeçar…
pjella e ngrohtë që kishe lindur ishte ende në krahët e tu.
Ky burrë i vogël, tani është PA Nënën e tij!
Më lot endem rrugëve të Tiranës
në natën e zezë, të zezë,
duke kërkuar nënën time
aromën e saj të qumështit dhe të bukës,
më kot pres agun e së nesërmes
me të qeshurën e saj që jehon ende
me fjalët se kjo jetë është thjesht një roman,
një roman dashurie e pafund…
Dhe unë ika sërrish,
kapërceva male, qiej,
një tufë lejlekësh hallakateshin të çoroditura pa ditur ku shkonin
pa ditur nga vinin,
ndërsa unë kisha ftohtë, ftohtë,
nga avioni, mijra metra poshtë,
shikoja plisat e dheut që rëndonin mbi ty
me një ngjyrë kafeje si në një sfond të Rembrandt,
atëherë shpirtit i thashë: – «Shko, shko shtrihu dhe ti,
dhe thuaj për të miliontën herë se sa shumë e kishe dashur…»
E di se gjiri yt i rreshkur nuk dihat më,
Por unë ende kam në gojë shijen e qumështit tënd…
